گوسفندان تنها ساکنان کاروانسرای شاه عباسی نیک پی زنجان!

به گزارش خبرنگار مهر در زنجان، کاروانسرای شاه عباسی نیک پی که روزگاری محل گذر و اطراق کاورانهای تجاری و نظامیان بوده امروز تنها به آغل گوسفندان و محل نگهداری علوفه تبدیل شده است .

از سوی دیگر بی توجهی در نگهداری این بنای تاریخی باعث شده که در طی سالهای گذشته با حفاریهای غیرمجاز آثار ارزشمند تاریخی این مکان به سرقت برود.

هنوز آثار حفاریهای غیرمجاز در کف و دیوارهای و ستونهای این بنای روبه ویرانی مشهود است، اما مسئولان بدون داشتن دغدغه در خصوص این اثر ارزشمند تاریخی دلسوزان را متهم به دخالت غیرکارشناسی در امور میراث فرهنگی می کند که جای سئوال دارد، آیا برای چیزی که آشکارا نابود می شود باید دید کارشناسی داشت؟

کاروانسرای نیک‌پی که یکی از چهار کاروانسرای معروف زنجان است که در مسیر جاده باستانی ابریشم قرار گرفته است و در فاصله 35 کیلومتری شمال‌غربی شهرستان زنجان قرار دارد و با فاصله 250 متری از جنوب روستای نیک‌پی واقع شده است.

از نظر طبیعی کاروانسرا داخل روستا و در نزدیکی تپه‌ای تاریخی به نام قبرستان قرار گرفته و در اطراف آن خانه‌های روستایی قرار دارد.

به گفته اشرافی از ریش سفیدان و بزرگان بخش نیک پی، شبیه این کاروانسرا در 550 سال پیش و به تعداد 990 باب در سراسر ایران احداث شده که یک مورد آن نیز کاروانسرای شاه عباسی بخش نیک پی  است.

وی اظهار داشت: در زمان پهلوی پدر سردر ورودی این کاروانسرا که از جنس سن های قیمتی بوده به دستور رضاپهلوی برداشته شده و به جای نامعلوم منقل شده است.

کاروانسرای نیک‌پی با توجه به سبک معماری و سیاق تزئینی، بنایی عام‌المنفعه بوده که بر اساس اسناد و متون تاریخی متعلق به عصر صفوی است و در زمان شاه‌عباس دوم در مسیر یکی از راههای عمده بازرگانی فلات ایران ساخته شده است.

این کاروانسرا از جمله کاروانسراهای ساخته شده به سبک چهار ایوانی با آجر قرمز رنگ در دوران صفویه است و براساس آثار برجای مانده با پلان چهارگوش دارای صحن و میانسرای هشت ضلعی غیرمنظم بوده که گرداگرد آن را حجره‌های چهارگانه در برگرفته است.

برای دسترسی به اصطبل، انبارها و سایر فضاهای خدماتی در گوشه هر ضلع از صحن میانسرا، فضاهای ارتباطی وجود دارد.

کاروانسرای نیک‌پی دارای فضای ورودی در ضلع شرقی است و در دو طرف آن حجره‌های نگهبانان به صورت قرینه قرار دارد، طاقها و قوسها در این اثر تاریخی به صورت ضربی اعمال شده و عنصر قرینه‌سازی به زیباترین شکل، مطابق الگوی رایج در معماری سنتی فلات ایران در ساخت آن رعایت شده است.

در رابطه با این بنای تاریخی تاکنون هیچ‌گونه مرمتی صورت نگرفته و تنها یک مسجد نوساز بدون توجه به پلان اولیه و نامتناسب با بافت مجموعه به صورت غیراصولی بر روی بخشهایی از بدنه تخریب شده، در قسمت جنوب‌شرقی بنا احداث شده است.

براساس اسناد و مدارک تاریخی و سفرنامه‌های موجود این بنا در زمان خود دارای عظمت و شهرت جهانی بوده، طوری که در بیشتر سفرنامه‌های جهانگردانی که از زنجان دیدار کرده‌اند از کاروانسرای نیک‌پی نام برده شده و بیشتر آنها در این مکان اقامتی داشته‌اند که نشان از اهمیت آن در روزگار گذشته دارد.

این بنا با آن همه شکوه و اعتبار در حال حاضر به انبار علوفه تبدیل شده و در حال نابودی است و گوسفندان و حیوانات اهلی و طیور تنها ساکنان و بازدیدکنندگان آن هستند.

 بخشدار بخش زنجانرود، با انتقاد شدید از عدم سیدگی سازمان میراث‌فرهنگی به این بنای تاریخی گفت: کاروانسرای شاه‌عباسیی روستای نیک‌پی بخش زنجانرود در حال نابودی و نیازمند مرمت و بازسازی فوری است اما متاسفانه میراث فرهنگی تاکنون فعالیتی در این خصوص نداشته است و تنها به حرف بسنده کرده است.

محبی با یادآوری تلاش های صورت گرفته توسط مجموعه بخشداری زنجانرود و فرمانداری زنجان برای حفظ و نگهداری  کارو.انسرای نیک پی افزود: با تلاشهای صورت گرفته توانسته ایم بسیاری از تصرفاتی که توسط اهالی در این مجموعه برای تبدیل نمودن مکان به اصطبل و طویله و نگهداری علوفه شده بود، رفع تصرف کرده و در خصوص حفاظت از بقایای این اثر تلاش کنیم.

وی یادآورشد: در این مدت بارها و بارها موضوع را به سازمان میراث‌فرهنگی گزارش داده‌ایم و درخواست مرمت و بازسازی این بنای تاریخی را داشته‌ایم اما متاسفانه این پیگیریها نتیجه‌ای در برنداشته و در حال حاضر بنای کاوانسرای شاه عباسی از قسمت های مختلف در حال خراب شدن و ویرانی است.

بخشدار بخش زنجانرود کمبود اعتبار را بهانه میراث فرهنگی برای عدم توجه به کاروانسرای شاه عباسی دانست و گفت: میراث فرهنگی برای مطالعه بازسازی این بنا پنج میلیون تومان تخصیص داده بود که اصلا برای این بنا مطلوب نبود برای همین با تلاشها و تاکید فرماندار زنجان و تلاشهای صورت گرفته این مبلغ به 20 میلیون تومان افزایش یافت.

محبی ادامه داد: این بنا در مالکیت اوقاف استان است و اوقاف قسمتی از این بنا را به صورت اجاره به روستائیان نیک‌پی داده بود که با هدف حفظ بنا با هماهنگیهای صورت گرفته قسمتهای اجاره داده شده تخلیه شده است.

وی افزود: با وجود اینکه کاروانسرای نیک‌پی در مالکیت اوقاف می‌باشد اما اوقاف اجازه‌ای برای مرمت و بازسازی آن ندارد چراکه بازسازی این بنای تاریخی نیازمند کار کارشناسی و معمارانی است که در این رابطه مرمتگران باید اطلاعات و تخصص لازم را داشته و مورد تایید سازمان میراث‌فرهنگی و گردشگری باشند تا آسیبی در بازسازیها به وجه تاریخی و معماری کاروانسرای نیک‌پی وارد نشود.

محبی تاکید کرد: در صورت مرمت و بازسازی توسط سازمان میراث‌ فرهنگی و سرمایه‌گذاری مناسب، این کاروانسرا می‌تواند به عنوان یکی از جاذبه‌های موفق گردشگری منطقه و حتی شهرستان زنجان نقش‌آفرینی کرده و موجب رونق گردشگری و توسعه روستای نیک‌پی و منطقه شود.

به گفته محبی تاکنون میراث فرهنگی در خصوص کاروانسرای شاه عباسی فعالیتی صورت نداده است و تنها به حرف  بسنده کرده  در حالی که بنا بر اثر بارش باران و شرایط جوی هر روز بیش از گذشته روبه ویرانی می رود.

وی با بیان اینکه میراث فرهنگی بعد از حضور 16 ماهه بنده در بخشداری زنجان و با حجم بالای مکاتبات صورت گرفته تنها می خواهد برای این بنا طرح تهیه کند، افزود: این نوع برخود و نگاه میراث فرهنگی به کاروانسرای شاه عباسی نیک پی مطلوب نیست.

محبی  با تاکید بر اینکه میراث فرهنگی و اوقاف باید پاسخگوی بی توجهی به این بنا باشند، افزود: عملا میراث فرهنگی فعالیتی برای نگهداری این بنا صورت نداده و تنها به تعرف از این بنا بسنده کرده است و بخشداری و دهیاری برای نگهداری این بنا و همچنین خارج کردن برخی از افراد که کاروانسرای شاه عباسی را تصرف نموده بودند تلاش کرده است.

همچنین روز جمعه سعید رفیعی معاون عمرانی استانداری زنجان به همراه خبرنگاران خبرگزاریها از این کاروانسرا بازید و از وضعیت نامناسب و روند ویرانی آن ابراز تاسف و نگرانی کرد.

امروز تنها حافظان کاروانسرای شاه عباسی نیک پی را باید بخشداری و رئیس و اعضای دهیاری این منطقه دانست چون همیشه یک نفر از اعضای دهیاری در محل مراقب است تا روستاییان گوسفندان خود را به آنجا نبرد و نیز مانع حضور کسانی شوند که قبلا در آنجا علوفه و گوسفند نگهداری می کردند.

بیات رئیس دهیاری روستای نیک پی با انتقاد از عدم توجه میراث فرهنگی به کاروانسرای نیک پی گفت: هرساله گردشگران زیادی از کشورهای آلمان و بلژیک به این کاروانسرای می آیند و با تطبق عکس کاروانسرای شاه عباسی نیک پی که در گذشته های خیلی دور داشتند با وضعیت فعلی ابراز تاسف می کنند.

بیات با بیان اینکه حفاریهای غیرمجاز در این محل صورت گرفته است و میراث فرهنگی به هیچ وجه در خصوص نگهداری از بنا فعالیتی نداشته است، افزود: متاسفانه کاروانسرای شاه عباسی به محل نگهداری گاو گوسفندان و همچنین انبار علوفه تبدیل شده بود که در طی ماههای اخیر با تلاشهای بخشدار متصرفان بیرون رانده شدند و تلاشهای از سوی فرمانداری زنجان و بخشداری برای حفاظت از این محل انجام می شود.

بی شک نباید این حقیقت را دریافت که وضعیت کنونی حال حاضر حاکم بر میراث فرهنگی و گردشگری استان زنجان محصول سالها بی توجهی بوده که در گذشته در این حوزه بوده است و با همه تلاشهای که در حال حاضر صورت می گیرید بازهم شاهد مشکلات عدیده هستیم.

بهتر است میراث فرهنگی و اوقاف برای نجات  کاروانسرای شاه عباسی را از ویرانی تلاش نمایند. 

در عین حال امیر الهی مدیرکل میراث فرهنگی و گردشری و صنایع دستی استان زنجان با اذعان به اینکه وضعیت کنونی کاروانسرای شاه عباسی به هیچ وجه مطلوب نیست، مالکیت این کاروانسرا را مربوط به اوقاقف دانست و گفت: میراث فرهنگی از هرگونه رسیدگی به آثار تاریخی و ابینه تاریخی حمایت می کند و اوقاف اگر می خواهد جایی را بازسازی نماید ایرادی ندارد.

الهی با بیان اینکه در خصوص آثار و ابینه تاریخی و متولیان آنها باید اطلاع رسانی شفاف صورت گیرید، افزود: همه حملات نباید متوجه میراث فرهنگی باشد چون در برخی مواقع میراث فرهنگی بیش از بعد فعالیت و وظیفه خود در امور وارد می شود و بسیاری از این امر خوششان نمی آید و با همه تلاش های صورت گرفته در خصوص بقعه قیدار نبی و همچنین کاروانسرای شاه عباسی چون متولی و سنددار آنها اوقاف است عملا میراث فرهنگی نمی تواند بیشتر وارد شود.

به هر صورت چه متولی کاروانسرا اوقاف یا میراث فرهنگی باشند باید هرچه سریعتر فکری برای کاروانسرای تاریخی شاه عباسی نیک پی شود زیرا اگر دیر شو به طور یقین دیگر کاروانسرایی نخواهد بود که برای آن متولی پیدا شود.

خبرگزاری مهر در راستای رسالت حرفه ای خود، آماده شنیدن و انعکاس نظرات مسئولان در این خصوص است.